Het provinciebestuur van Groningen probeert het Rijk en netbeheerder Tennet ervan te overtuigen om 107 kilometer aan bovengrondse hoogspanningslijnen te verwijderen. Liever wil de provincie die kabels onder de grond. Het gaat vooral om verbindingen die in de jaren 70 zijn aangelegd.

Door heel Nederland worden nieuwe hoogspanningslijnen aangelegd om de overvolle netwerken te ontlasten en het land voor te bereiden op de transitie van fossiele naar duurzame energie. Maar het worden er steeds meer en ze worden ook steeds dikker door de aanleg van een nieuwe hoogspanningsverbinding die een veel hogere spanning aankan: 380 kilovolt.

In Groningen is dat nieuwe tracé de afgelopen jaren dwars door de provincie aangelegd. Provincie en bewoners voelden zich daardoor overvallen, vooral vanwege de aantasting van het landschap.

Zij aan zij staan er om de 280 tot 400 meter twee hoge witte palen, die in het vlakke Groningse land duidelijk aanwezig zijn. Bestuurders, bewoners- en natuurorganisaties hebben in het voortraject tevergeefs geprobeerd die palen tegen te houden.

Nu ze er eenmaal staan, hoopt de provincie de pijn te verzachten door Tennet te vragen de oude bovengrondse verbindingen, die aan vervanging toe zijn, onder de grond te leggen. Het gaat om 107 kilometer aan lijnen van 110.000 volt, waar 374 masten voor nodig zijn. De lijnen kunnen ook ondergronds aangelegd worden.

Tennet heeft beloofd dat te onderzoeken, maar de kans dat het voor het hele gebied gaat lukken is niet groot, blijkt uit navraag bij de netbeheerder. Volgens een woordvoerder kan het lang niet overal vanwege de inrichting van het gebied waar de verbindingen overheen zijn getrokken, afspraken met grondeigenaren die nodig zijn en woningen die in de weg staan.

De Gedeputeerde Staten van Groningen willen het Rijk aan de afspraak houden om bij toekomstige hoogspanningsprojecten het landschap te ontzien, zoals eerder was beloofd na de uitkomsten van de parlementaire enquête aardgaswinning.

Niet alleen in Groningen speelt de wens om hoogspanningsverbindingen onder de grond te plaatsen. Ook in Zeeland stelt de provincie die voorwaarde aan de komst van een nieuwe kerncentrale in Borssele.

Het provinciebestuur heeft vijf eisen op tafel gelegd, die als 'niet-onderhandelbaar' worden beschouwd. Eén daarvan is: geen bovengrondse verbindingen tussen Borssele en Bergen op Zoom, een traject van zo'n 60 kilometer.

Het hele land krijgt te maken met de uitbreiding van het hoogspanningsnet. Om de groeiende vraag naar elektriciteit aan te kunnen is het nodig om de hoogspanningsverbindingen, zoals die in Groningen en Zeeland, uit te breiden. Tennet wil de hoogspanningsverbindingen met 380 kilovolt op verschillende plekken bovengronds laten lopen.

Lagere spanning, die van 110 en 150 kilovolt, kunnen eventueel wel ondergronds. Maar ook dat zal een lastige en kostbare klus worden in de overvolle ondergrond, tempert de woordvoerder van Tennet de verwachtingen. Bovendien is er nauwelijks personeel om dat arbeidsintensieve werk te doen.

Het eerste deel van het traject van de Eemshaven tot aan Vierverlaten (bij Groningen) is klaar. De rest van het tracé moet nog worden aangelegd, net als het deel tussen Vierverlaten en Ens in Flevoland. Waar die hoogspanningsleidingen precies komen te staan is nog niet bekend. Er zijn verschillende inspraakbijeenkomsten geweest om bewoners te informeren over de plannen.

Hiska Ubels was één van de Groningers die samen met andere bewoners, gemeentebesturen en belangenorganisaties heeft geprobeerd de bouw van de bovengrondse hoogspanningsverbinding te voorkomen.

Het spijt haar dat het niet is gelukt het bouwwerk dwars door het Groningse landschap tegen te houden. "Het lukte gewoon niet om het ministerie van Economische Zaken en Tennet op andere gedachten te brengen", vertelt ze.

Mede vanwege deze verbindingen is ze uit het gebied verhuisd. "EZ heeft het doorgedrukt met de Crisis- en herstelwet in de hand." Ze heeft er weinig vertrouwen in dat er in de toekomst meer verbindingen ondergronds gelegd gaan worden.

"Maar het zou mooi zijn als dat in ieder geval wel lukt in natuurgebieden en in bijzondere historische cultuurlandschappen zoals we die in Groningen hebben."

Na Utrecht zijn nu ook in de provincies Flevoland en Gelderland ingrijpende maatregelen nodig om overbelasting van het elektriciteitsnet te voorkomen. Netbeheerders en provinciebesturen grijpen daarom terug op een fossiele brandstof waar we juist vanaf wilden: aardgas.

Concreet betekent dat: het neerzetten van gasgeneratoren die lokaal elektriciteit opwekken, om zo te voorkomen dat nieuwe woonwijken niet opgeleverd kunnen worden. Ook moeten bestaande woningen verduurzaamd worden met warmtenetten of hybride-warmtepompen die ook op gas kunnen draaien.

Het is na jaren met de focus op zo snel mogelijk van het gas af komen, de bevestiging dat dit in de praktijk meer tijd nodig heeft. Op dit moment staan er in Nederland al een kleine tienduizend bedrijven op een wachtlijst voor een nieuwe of een verzwaring van de elektriciteitsaansluiting. De maatregelen die vandaag aangekondigd worden moeten voorkomen dat ook huishoudens in de problemen komen.

De capaciteitsproblemen in de provincies Flevoland, Utrecht en Gelderland hangen aan elkaar omdat ze aftakkingen hebben van hetzelfde hoogspanningsnet van landelijk netbeheerder Tennet. Tot 2029 krijgen grootverbruikers van elektriciteit hier nog te maken met wachtlijsten voor zware elektriciteitsaansluitingen. Zonder extra maatregelen dreigen er vanaf 2026 ook problemen met woonhuizen te ontstaan, waarvoor dan niet genoeg stroom is.

Grote gasgeneratoren die ook in kassen gebruikt worden om elektriciteit op te wekken moeten in Flevoland en Utrecht een buffer gaan vormen tussen nieuwe woonwijken en de aansluiting op het elektriciteitsnet. Die installatie levert dan extra stroom op het moment dat het elektriciteitsnet het niet aankan. Dit voorkomt dat huizen die de komende jaren opgeleverd worden niet van stroom kunnen worden voorzien. Bewoners merken daar als het goed is niets van. Op het moment dat elektriciteitsnet voldoende versterkt is, kunnen de gasgeneratoren er weer tussenuit gehaald worden.

In woonhuizen is de volledig elektrische warmtepomp de grootste stroomverbruiker. Bij de verduurzaming van bestaande woningen in de drie provincies moet er daarom afgezien worden van de installatie van volledig elektrische warmtepompen. In plaats hiervan moeten er hybride warmtepompen geïnstalleerd worden die ook op gas kunnen draaien. Een andere mogelijkheid is de installatie van een warmtenet voor een hele woonwijk.

Eerder al kondigden netbeheerders aan dat elektrische auto's niet in de avondspits moeten worden opgeladen. Dat betekent dat de stroom van openbare laadpalen afgeknepen wordt tussen 's middags vier en 's avonds negen uur. Niet erg als je pas de volgende dag weer op pad hoeft, maar onhandig als er 's avonds alweer gereden moet worden. In de huidige proeven met het zogenoemde netbewust laden is er daarom wel een mogelijkheid om in dringende gevallen toch te kunnen laden.

Sinds de energiecrisis als gevolg van de inval van Rusland in Oekraïne zien netbeheerders dat bedrijven sneller overstappen op elektriciteit dan voorzien. Daardoor staan er inmiddels in heel Nederland 9396 bedrijven op een wachtlijst voor een -verzwaring- van de elektriciteitsaansluiting. Daarnaast staan er 7539 producenten van duurzame energie op een wachtlijst om stroom te kunnen leveren. Door de overgang van gas naar elektriciteit moet de komende jaren één op de drie straten in Nederland opengebroken worden om het elektriciteitsnet te versterken.

Het nieuwe kabinet draait de verplichting voor hybride warmtepompen terug, mensen mogen de komende jaren dus ook hun cv-ketel vernieuwen zonder gedeeltelijk over te stappen op elektriciteit. 'Van het gas af,' lijkt langer te gaan duren dan eerder is aangekondigd. Die boodschap komt op het moment dat Nederland de grootste gasvoorraad in Groningen definitief heeft gesloten. Om te voorkomen dat ons land volledig afhankelijk wordt van de import van gas wil het kabinet meer gas uit de Noordzee halen.

Het gasbedrijf One-Dyas mag beginnen met de gaswinning ten noorden van Schiermonnikoog. Dat heeft de voorzieningenrechter bij de Raad van State bepaald in afwachting van een bodemprocedure die is aangespannen door verschillende natuurorganisaties.

De Duitse en de Nederlandse overheid hebben vergunningen afgegeven voor het boren. Het gaat om een van de grootste nieuwe aardgasvelden die de afgelopen jaren in de Noordzee zijn ontdekt. Het veld ligt 20 kilometer ten noorden van de Waddeneilanden Schiermonnikoog en Borkum. Natuurorganisaties zijn bang voor aantasting van de natuur in de omgeving en overmatige stikstofproductie.

Eerder oordeelde de rechter dat er -inmiddels herstelde- gebreken zaten in de verstrekte omgevingsvergunning, maar dat er in principe naar aardgas geboord mag worden. Tegen dat besluit zijn de natuurorganisaties in beroep gegaan bij de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.

Die natuurorganisaties eisten dat in afwachting van het hoger beroep de voorbereidende werkzaamheden van One-Dyas stilgelegd worden. Dat verzoek heeft de rechter nu afgewezen. Dat betekent dat het booreiland naar de boorlocatie gesleept mag worden en dat One-Dyas gas kan gaan winnen.

Zowel het demissionaire kabinet als de nieuwe coalitie is voorstander van nieuwe aardgasboringen in de Noordzee. Die zijn nodig om Nederland na sluiting van het Groningenveld niet volledig afhankelijk te maken van de import van aardgas.

De rechter acht de kans dat het besluit om aardgaswinning toe te staan uiteindelijk wordt teruggedraaid te klein om nu alle werkzaamheden stil te leggen. Bovendien benadrukt de rechter dat bij de installatie van het platform haast geboden is omdat de benodigde transportmiddelen en installatiewerktuigen "zeer beperkt beschikbaar" zijn.

Greenpeace is teleurgesteld over het besluit van de rechter: "Midden in de klimaatcrisis en naast de kwetsbare Waddenzee naar nieuw gas boren is en blijft onverstandig," zegt Faiza Oulahsen van de milieuorganisatie.

Het bedrijf One-Dyas denkt nu eind van dit jaar het eerste aardgas uit de zeebodem te kunnen halen. "Dat is goed nieuws voor de leveringszekerheid, de economie en voor het klimaat, omdat we dankzij de productie minder aardgas hoeven te importeren", zegt bestuursvoorzitter Chris de Ruyter van Steveninck.